«ЖТИ» ЖШС 2018-2028 жылдарға арналған «ЖТИ»- ЖШС- нің даму бағдарламасында айқындалған стратегиялық мақсаттарға жету жолында табысты жұмыс жасап жатыр, оның ішінде индустрияның инновациялық дамуын қамтамасыз ету және Қазақстандағы уран өнеркәсібінің ғылымды қажетсінетін өндіріс циклдарын қолдауға жеткілікті жоғары ғылыми-техникалық деңгейде мынадай көрсеткіштерімен көрсетіледі:
1. Табиғи уран өндірудің өзіндік құнын төмендетуге және өндірістің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа технологиялар мен техникалық шешімдер мен жабдықтар әзірленді және жетілдірілді, олардың негізгісі:
- Ұңғымаларды салу және пайдалануды автоматтандыру жүйесі (ҰСПАЖ) АҚ «Волковгеология»«ГРЭ-23» филиалында сынақтан өткен және оны іске асыруға дайын.
- Уран колматациясының әр түрлі түрлерін болдырмау және жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу үшін химиялық және механикалық әсерлерін қолданумен тиімді әдістерді қолдану. Технологиялық ұңғымаларының сүзгі бөлігін химиялық тазалауға арналған жылжымалы қондырғы әзірленіп, өндіріске енгізілді.
- Өндірістік сынақтарға дайындық және өндіріске енгізу үшін пилоттық өнеркәсіптік сынақтан өткен өнімді ерітінділерді өңдеудің тиімді технологиялары:
- Уран десорбциясына ультрадыбыстық әсер ету технологиясы;
- Арнайы тұндырғыш реагенттерді пайдаланатын уран пероксидінің кішкентай кристалдарын тұндыру технологиясы.
- Уран ЖҰШ процестерін қарқындату үшін сілтілеуші ерітінділердің қасиеттерін электр-химиялық реттеу технологиясы әзірленді. Тәжірибелік-өнеркәсіптік ағынды электролизер дайындалды. Сынақ 2020 жылы өткізіледі.
- Нанофильтрация әдісін қолдана отырып уранды алу технологиясы әзірленді. Ірілендірілген зертханалық қондырғы дайындалды, тәжірибелік-өнеркәсіптік сынақтар жүргізілді. Технологияларды енгізу - 2021-2022ж.ж.
- ЖҰШ әдісімен пайдалы компонентті өндіру процесін зерттеу үшін бағдарламалық кешен (3.0 нұсқасының симуляторы) әзірленді.
- Құрамында уран бар ионитті термиялық ыдырату арқылы кәдеге жарату технологиясы әзірленді.
- 26.05.2017 ж. №108 «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ жарлығымен СТ ҰАК 20-2017 Стандарт «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ кәсіпорындарына ион алмастырғыш шайырларға қойылатын талаптар» дайындалды және енгізілді.
2. Екі инновациялық жоба іске асырылды:
1) Өңдеу қондырғысынан үлкен қашықтықта орналасқан және магистральдық құбырларды төсеу және сорғы қондырғыларын монтаждау үшін үлкен қаржы шығындарын талап ететін кішігірім геологиялық кен орындарын игеруге арналған өнімді ерітінділерден уранды алу үшін мобильді кешен әзірленді және құрылды.
Қазіргі уақытта «Қазатомөнеркәсіп-Sauran» ЖШС «Степное РУ» филиалы Мобильдік кешен жұмысын жүзеге асырады, оның нәтижелері жобаға қосылған жоғары технологиялық көрсеткіштерді растайды. Мобильді кешен өнертабысқа үш патентпен қорғалған.
«Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ «ЖТИ» ЖШС -нің жұмыс жобасы бойынша және оның қатысуымен (авторлық қадағалау) 250 м3/сағ қуаттылығы бар «Жалпақ» кен орнында уран өндірудің тәжірибелі өндірісі үшін мобильді кешен құрылды және іске қосылды.
2) «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ талдамалық қызметті дамыту үшін «ЖТИ-Зерде» құрылыс филиалнда ЖШС «ЖТИ»-да материалдарды зерттеу және талдау зертханасы (МЗТЗ) ОҚО Созақ ауданының Таукент ауданы №75 ғимаратында «ТГХП» ЖШС құрылды.
МЗТЗ-тың негізгі мақсаты - табиғи уранды өндіру және өңдеу, геологиялық барлау, өндіру, РМ, РЭМ өндіру және өңдеу, оларды өндіру бойынша ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық технологияларды жетілдіру болып табылады. МЗТЗ ЖШС «Ұлттық аккредиттеу орталығы» ұлттық және халықаралық стандарттарға сәйкес сынақ зертханасын аккредиттеуден өтті.
3) Индуктивті-байланысқан плазмамен масс-спектрометрия әдісімен адам зәріндегі жалпы уранның массалық концентрациясын анықтаудың инновациялық әдісін әзірлеу және енгізу.
Осы өлшемдерді орындау әдістемесі (ӨОӘ)адам зәріндегі 0,3 мкг/дм3-тен 50 мкг/дм3-ге дейінгі өлшем диапазонындағы табиғи немесе азайған изотоптық құрамның жалпы уранның (уран-235 және уран-238 изотоптарының қосындысы) массалық концентрациясын анықтаудың массалық-спектрометриялық әдісін белгілейді.
ӨОӘ азаматтардың денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстар кезінде қауіпсіздік көрсеткіштерін өлшеуге арналған, өлшеу нәтижелері уран өндіруші кәсіпорындарда және зиянды өндірістерде радиоактивті заттармен жұмыс істейтін персоналдың кәсіби ішкі сәулеленуін бағалау үшін пайдаланылатын болады.
ӨОӘ тарату саласы – «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ кәсіпорындары шегінде.
2019 жылы 572-1910-02-ТОО-007-2019 «Индуктивті-байланысқан плазмамен масс-спектрометрия әдісімен адам зәріндегі жалпы уранның массалық концентрациясын анықтау» (бұдан әрі-ӨОӘ) өлшеуді орындау әдістемесі әзірленді. Көрсетілген ӨОӘ 2019 жылғы 12 желтоқсандағы №KZ06.01.00114-2019 Мемлекеттік өлшеу жүйесінде тіркелген.12.12.2019 ж. №90 метрологиялық аттестаттау туралы куәлік алынды. «ЖТИ» ЖШС бас директорының 27.12.2019 ж. №171 бұйрығымен ӨОӘ көрсетілген, «ЖТИ» ЖШС құрылымдық бөлімшелеріне, атап айтқанда Материалдарды зерттеу және талдау зертханасына (МЗТЗ) қолдану үшін бекітілді және қолданысқа енгізілді. Қазіргі уақытта МЗТЗ аккредиттеу саласына ӨОӘ енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
4) Уранның жер асты ұңғымалы шаймалау (ЖҰШ) ҒЗЖ талдамалы сүйемелдеу үшін уран кендері мен құмды типтегі керн материалдарын дайындаудың инновациялық әдісін әзірлеу және енгізу.
Пайдалы модель атомдық-эмиссиялық және индуктивті-байланысқан плазмамен масс-спектрометрді пайдалана отырып, ерітінділердегі элементтік құрамды анықтау үшін уран кендері мен құмтас типті керн материалдарын зерттеуге сынама дайындау тәсіліне жатады.
Пайдалы модельдің міндеті ерітінді құрамында ұшпа компоненттерді сақтай отырып, уран кендері мен құмтас түріндегі керн материалдарының толық ыдырауын қамтамасыз ететін сынамаларды дайындау тәсілін жасау, сондай-ақ сынамалардың ыдырау уақытын қысқарту болып табылады.
Инновациялық әзірлемелерді енгізу бойынша Жол картасына сәйкес 2019 жылы зертханалық зерттеулер жүргізілді.
№4046 «Спектрометриялық талдау үшін уран кендері мен құмды типті керн материалдарының сынамаларын дайындау тәсілі» пайдалы моделіне патент алынды. Қазіргі уақытта МЗТЗ -ның ғылыми-практикалық жұмысында әдісті енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
5) Уран ЖҰШ ҒЗЖ аналитикалық сүйемелдеу үшін сирек жер элементтері, рений, скандий және ванадий спектрометриялық талдау үшін полистирол негізінде полимерлі матрицасы бар ион алмастырғыш шайырларды дайындаудың инновациялық әдісін әзірлеу және енгізу.
Пайдалы модель атомдық-эмиссиялық және индуктивті-байланысқан плазмамен масс-спектрометрді пайдалана отырып ерітіндідегі элементтік құрамды анықтау үшін ион алмастырғыш шайырларды зерттеуге сынамаларды дайындау тәсіліне жатады. Мәлімделген пайдалы модельдің міндеті ион алмасу шайырының полимерлі матрицасын толығымен ыдыратуға, барлық элементтерді ерітіндіге ауыстыруға және индуктивті-байланысқан плазмамен атомдық-эмиссиялық және массалық спектрометрия әдісімен элементтік құрамды анықтаудың дәлдігін арттыруға мүмкіндік беретін тәсілді әзірлеу болып табылады.
Инновациялық әзірлемелерді енгізу бойынша Жол картасына сәйкес 2019 жылы зертханалық зерттеулер жүргізілді.
Пайдалы модельге №4277 патент алынды: «Спектрометриялық талдау үшін ион алмастырғыш шайырлардың сынамасын дайындау тәсілі». Қазіргі уақытта МЗТЗ-ның ғылыми-практикалық жұмысында әдісті енгізу бойынша жұмыстар жүргізілуде.
3. «Уванас» кенішінің «Қазатомөнеркәсіп-Sauran» ЖШС «Степное РУ» филиалының аумағында келесідей қызметтер үшін тәжірибелік-технологиялық полигон (ТТП) құрылды: жаңа материалдардың жартылай өнеркәсіптік тестілеуді қамтамасыз ету үшін, инновациялық технологияларды, құрылғылар мен жабдықтарды технологиялық процестерді қарқындату үшін, тауарлық өнім сапасын арттыру мақсатында, сирек және сирек-жер металдарын алу, және «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ кәсіпорындарында өзіндік өндіріс шығындарын төмендету.
4. «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ «ЖТИ» ЖШС -нің ғылыми-технологиялық және инновациялық дамуы келесі жұмыстардың орындалуын жүйелі түрде қамтамасыз етеді:
• «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ кәсіпорындарында зияткерлік меншікті басқару, ұтымды және өнертапқыштық қызметті ұйымдастыру және дамыту;
• «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ кәсіпорындарының ғылыми-өндірістік қызметіне компьютерлік жүйенің білім базасы шеңберінде ғылыми-техникалық ақпарат беру;
• нормативтік құжаттарды әзірлеу (стандарттар, нұсқаулықтар, әдістемелер);
• білім беру қызметтерін көрсету.
- 2017 жылы екі оқу құралы әзірленіп, жарияланды:
• «ПСВ уран кәсіпорындарының геотехнологиялық ұңғымаларын жөндеу және қалпына келтіру жұмыстары»
• «Уранның геотехнологиясы».
5. Білім беру қызметтерін «Қазақстан ядролық университеті» «ЖТИ» ЖШС -нің филиалы табысты түрде қамтамасыз етілді.
Тау-кен өнеркәсібінің қызметкерлеріне арналған оқу бағдарламаларын іске асырумен қатар, өнеркәсіптік қауіпсіздік, еңбек қауіпсіздігі және радиациялық қауіпсіздік бойынша, «СНК-3M бағаналарындағы уран сорбциясы» компьютерлік оқыту жүйесі әзірленді - виртуалды (негізделген) (VR) және толықтырылған шындық (AR), соның ішіндегі модульдер:
• Ион алмасу процестерінің теориялық негіздерін және СНК-3M бағандарындағы уран сорбциясын зерттеу бойынша интерактивті электрондық курс.
- ЦППР-да СНК-3M сорбциялық бағанында өтетін процестер үшін VR және AR технологияларын қолданатын 3D тренажерлер:
- бағананын орналасуын және уран сорбциясының технологиясын зерттеу;
- механикалық режимде шайырды шамадан тыс жүктеу процесін жүргізу;
- уранды сорбциялау үдерісі.
6. «ЖТИ» ЖШС жобаларымен салынған кеніштерде уран өндіру үлесі 58% құрайды.
«ЖТИ» ЖШС жобалық-конструкторлық бөлімімен «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ кеніш жобалары қуаттылығы жылына 1000 және 2000 тоннаға жететін жобаларын орындады, мысалға: ПВ-19, Акдала, Заречное, Южный Моинкум, Центральный Мынкудук, Южный Инкай, Харасан-1, Семизбай-U, Буденовское.
Институттың жобалық-конструкторлық бөлімінің өндірістік қызметі қазіргі кезде «Қазатомөнеркәсіп» ҰАҚ» АҚ қолданыстағы тау-кен кәсіпорындарын жаңғыртуға және қайта құруға бағытталған және соған байланысты лицензияға және басқа да рұқсаттарға сәйкес жүзеге асырылады.